Sởi là bệnh truyền nhiễm cấp tính do vi rút sởi gây ra, bệnh xuất hiện quanh năm nhưng thường xảy ra dịch vào những tháng mùa đông - xuân. Tiêm vắc xin sởi là biện pháp tốt nhất chủ động phòng bệnh sởi. Để phòng bệnh có hiệu quả, trẻ cần được tiêm 2 mũi. Mũi thứ nhất được tiêm khi trẻ 9 tháng tuổi, mũi thứ hai được tiêm khi trẻ 18 tháng tuổi. Nếu trẻ được tiêm một mũi vắc xin sởi lúc 9 tháng tuổi, chỉ có 80-85% trẻ có đáp ứng miễn dịch. Nếu trẻ được tiêm thêm mũi vắc xin sởi thứ hai lúc 18 tháng tuổi thì tỷ lệ bảo vệ là 95%. Sau khi mắc sởi xong hoặc sau khi được tiêm đủ 2 mũi vắc xin theo lịch tiêm chủng thì miễn dịch có thể bền vững suốt đời.
Bệnh sởi lây truyền qua đường hô hấp do tiếp xúc trực tiếp với chất dịch tiết đường mũi họng của bệnh nhân khi ho, hắc hơi, nói chuyện… bắn ra không khí. Tất cả những người chưa có miễn dịch với sởi đều có nguy cơ mắc bệnh, đặc biệt là trẻ nhỏ do không còn miễn dịch từ mẹ truyền sang nhưng chưa được tiêm vắc xin hoặc chưa từng mắc sởi. Dịch sởi gia tăng chủ yếu do việc tiêm chủng đầy đủ 2 mũi vắc xin chưa được bao phủ ở tất cả trẻ em.
Lây truyền bệnh sởi:
- Qua đường hô hấp: Tiếp xúc với dịch tiết, dịch mũi, hầu, họng, nước bọt khi ho, hắt hơi bắn theo những giọt nước li ti chứa vi rút.
- Qua trung gian: Tiếp xúc gần gũi nắm tay chân, dùng chung vật dụng sinh hoạt (bàn chải, điện thoại, tay cầm cửa…) có chứa dịch tiết của người bệnh sởi.
Theo lý thuyết, những người đã từng mắc bệnh sởi hoặc đã tiêm vắc xin phòng sởi sẽ có miễn dịch suốt đời và không bị lây nhiễm từ người bệnh sởi. Tuy nhiên, theo thời gian trí nhớ miễn dịch giảm và có lúc đề kháng cơ thể kém thì khi tiếp xúc nguồn bệnh sởi sẽ mắc bệnh. Tiêm vắc xin đúng lịch khuyến cáo sẽ bảo vệ khỏi bệnh sởi rất hiệu quả, nếu có bị mắc sởi thì bệnh cũng nhẹ và rất ít biến chứng.
Biểu hiện bệnh sởi:
- Giai đoạn ủ bệnh kéo dài từ 1 đến 2 tuần, người bệnh không có biểu hiện gì cho dù đã nhiễm vi rút sởi. Đây là giai đoạn lây lan sớm và khó phát hiện.
- Giai đoạn 2: Sốt cao kéo dài, nổi ban thường xuất hiện trong khoảng 1-2 ngày, người bệnh có thể phát ban toàn cơ thể hoặc một vùng da, nốt ban thường mọc từ phần đầu, vùng tai. Ban hồng dạng nốt, dùng tay sờ lên bề mặt da vùng phát ban sẽ thấy da cồm cộm mà không nhẵn như các hồng ban khác. Những nốt ban đỏ nổi trên bề mặt da 1 đến 1,5mm, không mủ, không đau, không ngứa. Hiện tượng phát ban mất dần đi theo thứ tự xuất hiện, ban mọc ở đâu thì sẽ bay ở đó trước, kèm theo sốt cũng giảm hơn.
- Giai đoạn 3: Giai đoạn hết ban và sốt, cơ thể mệt mỏi, trên bề mặt da xuất hiện những vết thâm mờ dần phai đi.
Biến chứng của bệnh sởi:
Các biến chúng có thể xảy ra: Viêm phổi, viêm tai giữa, viêm kết mạc mắt, viêm não, viêm cơ tim… rất nguy hiểm, cần được theo dõi và điều trị tại bệnh viện
Vắc xin ngừa sởi:
- Những loại vắc xin ngừa bệnh sởi: Hiện nay, trên thế giới có rất nhiều loại vắc xin sởi dưới dạng vắc xin đơn hoặc vắc xin phối hợp (sởi-rubella hoặc sởi-quai bị-rubella). Hầu hết các vắc xin được trình bày dưới dạng vắc xin đông khô đi kèm với dung môi.
1. Vắc xin Sởi đơn
Vắc xin MVVAC: được nghiên cứu và sản xuất bởi Polyvac – Việt Nam, giúp tạo miễn dịch chủ động phòng bệnh sởi cho trẻ từ 9 tháng tuổi trở lên và người chưa có kháng thể sởi. Theo lịch tiêm của Chương trình TCMR, vắc xin sởi khuyến cáo tiêm 2 mũi, trong đó:
Mũi 1: Khi trẻ 9 tháng tuổi;
Mũi 2: Tiêm nhắc lại lúc 18 tháng tuổi.
Đối với tiêm chủng dịch vụ, với mong muốn giúp trẻ phòng được nhiều bệnh truyền nhiễm nguy hiểm hơn cùng một lúc, nhanh chóng gia tăng hàng rào bảo vệ trẻ trong những năm đầu đời, sau liều tiêm MVVac đầu tiên, khuyến cáo tiêm những liều tiếp theo bằng vacxin sởi phối hợp 3 trong 1 phòng bệnh sởi – quai bị – rubella với lịch tiêm cụ thể như sau:
Mũi 1: tiêm cho trẻ từ 9 tháng tuổi trở lên;
Mũi 2 (vắc xin phối hợp Sởi – Quai bị – Rubella): được tiêm cho trẻ từ 12 tháng tuổi (cách mũi sởi đơn ít nhất 1 tháng);
Mũi 3: 3 năm sau hoặc lúc trẻ 4 – 6 tuổi.
Đối với vùng có dịch sởi hoặc vùng có nguy cơ cao về bệnh sởi, thực hiện tiêm liều vắc xin thứ nhất cho trẻ từ 6 tháng tuổi và tiêm liều tiếp theo theo khuyến cáo của Chương trình TCMR.
2. Vắc xin Sởi – Rubella: Vắc xin MR (Việt Nam)
Vắc xin MR được nghiên cứu và phát triển bởi Trung tâm nghiên cứu sản xuất vắc xin và sinh phẩm y tế, Bộ Y tế (Việt Nam), được chỉ định tiêm cho trẻ em và cả đối tượng người lớn giúp phòng bệnh Sởi – Rubella. Vắc xin MR hiện chỉ có trong Chương trình TCMR của Quốc gia, để được chủng ngừa có thể đến các trung tâm y tế, Trạm y tế gần nhất để được tư vấn và chỉ định tiêm ngừa.
3. Vắc xin Sởi – Quai bị – Rubella: Vắc xin Priorix (Bỉ)
Vắc xin Priorix (Bỉ) được nghiên cứu và phát triển bởi tập đoàn hàng đầu thế giới về dược phẩm và chế phẩm sinh học – Glaxosmithkline (GSK) – Bỉ. Vắc xin Priorix được chỉ định tiêm chủng cho trẻ em từ 9 tháng tuổi và người lớn với lịch tiêm như sau:
Trẻ em từ 9 tháng tuổi đến dưới 12 tháng tuổi tại thời điểm tiêm lần đầu tiên (chưa tiêm vắc xin Sởi hay MMR II). Phác đồ 3 mũi:
Mũi 1: lần tiêm đầu tiên trong độ tuổi.
Mũi 2: cách mũi 1 là 3 tháng.
Mũi 3: cách mũi 2 là 3 năm hoặc hẹn lúc 4-6 tuổi.
Trẻ em từ 12 tháng tuổi đến dưới 7 tuổi. Phác đồ 2 mũi:
Mũi 1: lần tiêm đầu tiên trong độ tuổi.
Mũi 2: cách mũi 1 là 3 tháng.
Trẻ em từ 7 tuổi và người lớn. Phác đồ 2 mũi:
Mũi 1: lần tiêm đầu tiên trong độ tuổi.
Mũi 2: cách mũi 1 là 1 tháng.
Khi có dịch: Khuyến cáo tiêm mũi 3, cách mũi 2 tối thiểu 1 tháng.
Vắc xin MMR (Ấn Độ)
Vắc xin MMR được nghiên cứu và phát triển bởi công ty Serum Institute of India Ltd được chỉ định tiêm cho trẻ em từ 12 tháng tuổi đến 10 tuổi giúp phòng bệnh Sởi – Quai bị – Rubella với lịch tiêm 2 mũi:
Mũi 1: lần tiêm đầu tiên khi trẻ được 12 – 15 tháng tuổi.
Mũi 2: khi trẻ được 4 – 6 tuổi.
Vắc xin MMR II (Mỹ):
Vắc xin MMR II (Mỹ) được nghiên cứu và phát triển bởi Merck Sharp and Dohm – MSD (Mỹ). Vắc xin MMR II được chỉ định dành cho trẻ từ 12 tháng tuổi trở lên và người lớn.
Vắc xin MMR-II cho trẻ từ 12 tháng tuổi đến < 7 tuổi (chưa tiêm Sởi đơn hay MMR II) có lịch tiêm 2 mũi:
Mũi 1: lần tiêm đầu tiên.
Mũi 2: 3 tháng sau mũi 1 (ưu tiên) hoặc hẹn mũi 2 lúc 4-6 tuổi.
Vắc xin MMR-II cho trẻ từ 7 tuổi và người lớn có lịch tiêm 2 mũi:
Mũi 1: lần tiêm đầu tiên.
Mũi 2: 1 tháng sau mũi 1.
- Lịch tiêm khi có dịch sởi: Trẻ nhỏ từ 6 – 12 tháng tuổi. Trung tâm y tế khuyến cáo tiêm chủng vắc xin sởi cho trẻ từ 6 – 12 tháng tuổi trong các trường hợp có dịch. Với lịch tiêm này, trẻ nên tiêm mũi thứ 2 lúc 12 – 15 tháng tuổi và tái chủng lúc 4 – 6 tuổi.
- Cơ chế miễn dịch sau tiêm vắc xin sởi: Sau khi tiêm, vắc xin sẽ kích thích cơ thể đáp ứng tạo miễn dịch bao gồm miễn dịch thể, miễn dịch tế bào và interferon; tiêm vắc xin sởi không có hiệu quả phòng bệnh 100%, đáp ứng miễn dịch tùy thuộc vào tuổi tiêm vắc xin, loại vắc xin và đặc điểm miễn dịch cá thể, tình trạng sức khỏe của từng người, chất lượng vắc xin và kỹ thuật tiêm. Miễn dịch sau tiêm vắc xin sởi là bền vững suốt đời: Tổ chức Y tế thế giới cho biết những trường hợp đã có đáp ứng miễn dịch với sởi sau tiêm vắc xin hoặc sau mắc bệnh thì miễn dịch này là bền vững suốt đời. Tuy nhiên, vẫn phải tiêm hai liều vắc xin sởi vì theo các nghiên cứu trên thế giới cho thấy nếu tiêm vắc xin sởi vào lúc 9 tháng tuổi, chỉ có khoảng 85% trẻ được tiêm vắc xin có đáp ứng miễn dịch, còn lại khoảng 15% số trẻ không có đáp ứng miễn dịch do các yếu tố còn tồn lưu miễn dịch do mẹ truyền, tình trạng sức khỏe, chất lượng bảo quản vắc xin...Việc tiêm mũi thứ 2 nhắc lại vắc xin sởi sau 12 tháng tuổi là cơ hội tiếp theo tạo miễn dịch cho những trường hợp chưa có đáp ứng miễn dịch sau tiêm mũi thứ nhất hoặc chưa được tiêm vắc xin sởi, từ đó tăng tỷ lệ trẻ có miễn dịch trong cộng đồng lên trên 95%.
- Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo tất cả các trường hợp chưa tiêm mũi thứ hai vắc xin sởi hoặc những trường hợp không có đầy đủ bằng chứng (phiếu, sổ tiêm chủng) chứng minh đã tiêm mũi thứ hai, đều phải tiêm nhắc lại mũi 2 vắc xin sởi. Bất cứ ai trong độ tuổi khuyến cáo tiêm chủng chưa có miễn dịch với sởi đều cần tiêm vacxin sởi, đặc biệt cần đảm bảo tiêm đầy đủ, đúng lịch và tiêm càng sớm càng tốt. Trong đó, khuyến cáo khẩn trương tiêm sớm, tiêm ưu tiên cho các nhóm người có nguy cơ cao mắc sởi và có nguy có cao gánh chịu các gánh nặng bệnh tật do sởi gây ra (Trẻ em dưới 5 tuổi, người chưa từng mắc sởi, phụ nữ chuẩn bị mang thai, những người suy giảm miễn dịch, người mắc các bệnh mãn tính như tim mạch, cao huyết áp, phổi, đái tháo đường…
Người dân cùng ngành Y tế chung tay phòng ngừa bệnh sởi và các bệnh truyền nhiễm:
Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Bạc Liêu tích cực phòng ngừa bệnh sởi trong cộng đồng:
- Lập kế hoạch phòng chống dịch cụ thể, chuẩn bị nhân lực, trang thiết bị, cơ số thuốc phòng chống dịch và củng cố mạng lưới y tế cơ sở, chuẩn bị đầy đủ nguồn vắc xin tiêm mũi 2.
- Tăng cường công tác tuyên truyền để người dân nắm được tình hình dịch bệnh, mức độ nguy hiểm của dịch bệnh và biết cách phòng ngừa bệnh sởi và các dịch bệnh khác nói chung.
- Người dân cần phòng bệnh cho bản thân và gia đình bằng các biện pháp đơn giản mà hiệu quả: Vệ sinh môi trường xung quanh, nhà ở thông thoáng; thường xuyên lau dọn nhà cửa bằng các chất tẩy rửa thông thường; vệ sinh cá nhân sạch sẽ, thường xuyên rửa tay bằng xà phòng, có chế độ ăn uống dinh dưỡng hợp lý.
- Đưa trẻ trong độ tuổi tiêm chủng đến Trạm y tế để tiêm chủng đầy đủ, đúng lịch và tiêm các vắc xin khác theo khuyến cáo của ngành Y tế.
- Tiêm vắc xin sởi là cách tốt nhất và duy nhất để phòng bệnh sởi hiệu quả. Hiện nay tại các cơ sở y tế đã có vắc xin phòng sởi, các bà mẹ nên tiêm cho trẻ nhỏ theo quy định của chương trình Tiêm chủng mở rộng của Bộ Y tế. Các bậc phụ huynh hãy đưa trẻ đi tiêm chủng 2 mũi vắc xin sởi: Mũi 1 lúc trẻ đủ 9 – 12 tháng tuổi, Mũi 2 lúc 18 tháng tuổi. Các bà mẹ nên tiêm phòng sởi trước khi mang thai 3 tháng để bảo vệ trẻ mới sinh ra có miễn dịch phòng sởi. Người lớn chưa tiêm vắc xin phòng sởi hoặc chưa có kháng thể trong máu cần chủ động đi tiêm sởi tại các cơ sở y tế để tránh bị mắc sởi.
- Khi phát hiện trẻ có các dấu hiệu như sốt, ho, chảy nước mũi, phát ban cần sớm đưa trẻ đến các cơ sở y tế gần nhất để kịp thời thăm khám, điều trị, hạn chế đưa trẻ tới các bệnh viện lớn nhằm tránh tình trạng lây nhiễm sởi từ bệnh viện. Trẻ mắc sởi nhẹ nên được cách ly tại nhà, cho trẻ nghỉ học, không tập trung nơi đông người ít nhất 7 ngày.
- Đảm bảo các biện pháp tăng cường dinh dưỡng, tăng đề kháng cơ thể.
- Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng khi chăm sóc cho trẻ, rửa vật dụng chơi đùa của trẻ bằng chất tẩy rửa an toàn./.
Bác sĩ. Phước Nhường
