Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con, hướng tới loại trừ lây truyền HIV từ mẹ sang con vào năm 2030.
Lây truyền HIV từ mẹ sang con là một trong ba đường lây truyền của HIV cực kỳ quan trọng, thường gặp và cần được kiểm soát tốt; nếu được can thiệp sớm, chăm sóc và điều trị dự phòng thích hợp thì mỗi năm tại Việt Nam sẽ có hàng ngàn trẻ được cứu thoát khỏi HIV, phòng ngừa được lây truyền HIV từ mẹ sang con. Người mẹ nhiễm HIV có thể lây truyền vi rút HIV sang con trong thời kỳ mang thai, khi sinh và khi cho con bú. Thực hiện chỉ đạo của Ủy ban Quốc gia phòng, chống AIDS và phòng, chống tệ nạn ma túy, mại dâm về việc triển khai Tháng cao điểm Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con năm 2021; thực hiện Công văn số 3795/BYT-AIDS ngày 07 tháng 5 năm 2021 của Bộ Y tế về việc Hướng dẫn triển khai Tháng cao điểm Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con năm 2021; Kế hoạch số 535/KH-BCĐ 138 ngày 14 tháng 5 năm 2021 của Ban chỉ đạo 138 tỉnh Bạc Liêu về việc triển khai thực hiện Tháng cao điểm Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con năm 2021; Kế hoạch số 36/KH-SYT ngày 17 tháng 5 năm 2021 của Sở Y tế tỉnh Bạc Liêu về việc triển khai thực hiện Tháng cao điểm Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con năm 2021. Đáp ứng nhu cầu chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Bạc Liêu xây dựng kế hoạch Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con, hướng tới loại trừ lây truyền HIV từ mẹ sang con vào năm 2030 với các nội dung cụ thể của tháng cao điểm dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con (01/6/2020 đến 30/6/2020) nhằm thúc đẩy sự tham gia của cả hệ thống chính trị và của toàn dân thực hiện tốt 4 nội dung sau: (1) Nâng cao nhận thức của các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là phụ nữ mang thai, vợ của những người nhiễm HIV trong độ tuổi sinh đẻ, phụ nữ có hành vi nguy cơ cao về lợi ích của xét nghiệm HIV sớm và điều trị dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con sớm; (2) Giảm kỳ thị và phân biệt đối xử với phụ nữ mang thai nhiễm HIV và trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm HIV, tăng cường sự hỗ trợ của gia đình, xã hội trong dự phòng lây nhiễm HIV từ mẹ sang con; (3) Tăng cường cung cấp các dịch vụ dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con như xét nghiệm phát hiện nhiễm HIV cho phụ nữ mang thai, cung cấp thuốc ARV cho phụ nữ nhiễm HIV bao gồm phụ nữ nhiễm HIV mang thai, đẩy mạnh các can thiệp và chất lượng các dịch vụ dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con; (4) Theo dõi tải lượng HIV của phụ nữ nhiễm HIV có nhu cầu sinh con và phụ nữ mang thai nhiễm HIV, can thiệp kịp thời để tải lượng HIV đạt dưới ngưỡng ức chế (hoặc dưới ngưỡng phát hiện) để đảm bảo giảm tối đa tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con.
HIV là loại vi rút gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người. HIV phá hủy hệ thống miễn dịch của cơ thể và làm cho cơ thể không còn khả năng chống lại các tác nhân gây bệnh. Người nhiễm HIV dễ mắc các bệnh cơ hội như: Lao, nấm, tiêu chảy nhiễm trùng, viêm phổi, ung thư… và tử vong vì những bệnh mắc phải đó. HIV có thể lây truyền qua quan hệ tình dục không an toàn, qua đường máu (tiêm chích không đảm bảo hay dùng chung kim tiêm) hoặc truyền từ mẹ sang con trong thời kỳ mang thai, sinh đẻ và cho con bú. Ngoài các đường lây truyền trên, HIV có thể lây qua các đường không thể ngờ tới như: Hôn sâu khi có tổn thương niêm mạc miệng, lợi hay sâu răng chảy máu; tiếp xúc tình cờ trực tiếp với máu hay dịch tiết người nhiễm HIV; quan hệ đường miệng; dùng chung bơm kim tiêm; bị người nhiễm HIV cào cấu chảy máu; tiếp xúc với máu người nhiễm HIV qua vết thương hở hay niêm mạc…
Lây truyền HIV từ mẹ sang con là gì?
Lây truyền HIV từ mẹ sang con là thuật ngữ chỉ sự lây truyền HIV từ người phụ nữ đã nhiễm HIV sang con trong quá trình mang thai, sinh con hoặc cho con bú qua đường sữa mẹ, còn được gọi là lây truyền HIV chu sinh.
Sự lây HIV từ mẹ sang con có thể ngăn ngừa được, rất nhiều bằng chứng đã cho thấy việc sử dụng thuốc điều trị HIV kết hợp với các chiến lược khác đã giúp giảm nguy cơ lây HIV từ mẹ sang con xuống dưới 1%. Các bà mẹ chuẩn bị mang thai, đang có thai nên đến các cơ sở y tế để được khám và xét nghiệm tầm soát. Cán bộ y tế sẽ hướng dẫn các biện pháp phòng ngừa và giảm lây truyền HIV từ mẹ sang con.
Phòng ngừa lây truyền HIV từ mẹ sang con như thế nào?
Lây truyền HIV từ mẹ sang con chủ yếu qua bánh nhau khi đang mang thai, qua máu và dịch âm đạo khi chuyển dạ sinh, qua sữa khi cho con bú. Khả năng người mẹ bị nhiễm HIV có thai có thể truyền HIV cho con là 20-30% (nếu không được áp dụng các biện pháp phòng ngừa). Phụ nữ bị nhiễm HIV nếu có thai sẽ bị biến chuyển thành bệnh AIDS nhanh hơn những người khác. Để phòng ngừa lây truyền HIV từ mẹ sang con, phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ cần biết:
- Nguy cơ dễ bị lây nhiễm HIV để áp dụng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả, thực hiện các hành vi an toàn.
- Trước khi kết hôn, trước khi định có thai nên đi xét nghiệm HIV để được cán bộ y tế tư vấn.
- Khi đã bị nhiễm HIV, tốt nhất không nên có thai; nếu đã có thai nên đi phá thai sớm. Nếu vẫn quyết định sinh con, bà mẹ nên đến các cơ sở y tế để được tư vấn sâu hơn và xem xét khả năng sử dụng một số thuốc làm giảm nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con.
- Các cơ sở y tế chuyên sâu về phòng chống HIV/AIDS: Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, Khoa sản Bệnh viện tỉnh, Khoa sản các Trung tâm Y tế.
Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con trong giai đoạn chuyển dạ sinh con:
Phụ nữ đã phát hiện nhiễm HIV và đã dùng thuốc điều trị HIV vẫn cần tiếp tục phác đồ trong giai đoạn chuyển dạ sinh con. Thai nhi hoàn toàn không thể tránh khỏi nguy cơ tiếp xúc với HIV trong máu, dịch tiết của mẹ trong quá trình sinh đẻ. Chính vì thế, việc tiếp tục dùng các loại thuốc chống HIV sẽ duy trì được tải lượng siêu vi trong cơ thể mẹ ở mức thấp nhất, giảm thiểu nguy cơ ngăn ngừa lây HIV từ mẹ sang con, đặc biệt là lúc gần sinh. Người phụ nữ đã dùng thuốc điều trị HIV trong suốt thai kỳ thì khi chuyển dạ vẫn nên tiếp tục dùng thuốc điều trị HIV theo lịch. Đối với phụ nữ có tải lượng vi rút cao (hơn 1.000 bản sao vi rút/mL máu) hoặc tải lượng vi rút không xác định, khi đến gần thời điểm sinh nở sẽ được chỉ định thêm một loại thuốc ức chế HIV gọi là Zidovudine qua tiêm truyền tĩnh mạch. Zidovudine dễ dàng di chuyển từ mẹ sang thai nhi qua nhau thai, bảo vệ trẻ khỏi bất kỳ lây nhiễm HIV nào truyền từ mẹ sang con trong khi sinh. Sử dụng Zidovudine trong khi sinh được xem là có vai trò ngăn ngừa lây truyền HIV từ mẹ sang con, ngay cả ở những phụ nữ có tải lượng vi rút cao gần thời điểm sinh nở.
Việc sinh mổ theo lịch trình cũng có thể làm giảm nguy cơ lây HIV từ mẹ sang con ở những phụ nữ có tải lượng vi rút cao (hơn 1.000 bản sao vi rút/mL máu) hoặc tải lượng vi rút không xác định gần thời điểm chuyển dạ. Theo đó, sinh mổ với mục đích này sẽ được lên kế hoạch vào tuần thứ 38 của thai kỳ.
Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con cần được thực hiện với tất cả các sản phụ ngay từ lần khám thai đầu tiên, khi chưa rõ là có nhiễm HIV hay không. Đối với người phát hiện có nhiễm HIV, việc dùng thuốc kháng vi rút đóng vai trò vô cùng quan trọng trong suốt thai kỳ, quá trình chuyển dạ và nuôi con, sau đó phối hợp thêm các biện pháp khác nhằm hạn chế khả năng lây truyền HIV ở mức thấp nhất./.
Bác sĩ Phước Nhường
